‘In order for the light to shine so brightly, the darkness must be present’, Francis Bacon wist het al. Licht breekt overvloedig door in elk werk van Frank Kenis. We zouden zelfs kunnen opperen dat het aanwezige, verblindend witte licht de hoofdrolspeler is in zijn oeuvre. Maar niet zonder hierbij de tegenpool te veronachtzamen: de donkerte, de schaduw die zorgt dat het licht zo zuiver geboren kan worden, meesterlijk tot zijn recht komt, uiteindelijk excelleert.
Wat is die donkerte, die ervoor zorgt dat elk schilderij van Frank Kenis zo gul wordt overstroomd met een uiterst helder schijnsel, met een waterval van stralende energie? De dertiende-eeuwse poëet en Perzische mysticus Rumi schreef ooit: ‘The wound is where the light enters you.’ Dit verwijst naar de imperfectie, de wonden in elk van ons, en hoe we mooier worden als we erin slagen die te omarmen. Het werk van Frank Kenis is een zoektocht naar persoonlijke heling, hoewel grotendeels onbewust. Het is pas als een schilderij klaar is, dat het haar volle kracht en uitwerking kent. Daarom houdt de kunstenaar bepaalde werken graag dichtbij. Het zijn energieën die hij koestert in zijn leefomgeving, als om zelf in balans te blijven, verbonden te blijven met een bepaalde essentie.
‘Mijn werken helpen me zoeken naar wie ik ben, naar wat ik hier in dit leven kom doen.’ Frank Kenis is niet bang van zelfonderzoek en kijkt existentiële vragen recht in de ogen. Zijn fijngevoelige wezen en zijn breekbaarheid schemeren door in zijn werken, en spreken tot de verborgen breekbaarheid in de ander. Zelden blijven kijkers onberoerd, vaak zijn ze ontroerd. Ze spiegelen, zien wat ze van zichzelf nog niet zien. ‘Ik merk dat mijn werken ook helend kunnen zijn voor mijn medemens.’ Het is een stilzwijgende, niet-dwingende communicatie, die niettemin vaak raak schiet.
Creatieve grondstroom
In de stilte, in het heilzame alleen zijn in zijn atelier of tijdens zijn vele boswandelingen, ontvangt Frank Kenis dankbaar wat tot hem komt. Het is pas in die oneindig lijkende stilte, gelooft hij, dat het wezenlijke tot je gaat spreken. Levenswijsheid en inzichten dienen zich aan, maar ook de flow van het schilderen, die hem leidt naar een onbekende bestemming. Na de bewuste en technisch doordachte aanzet, neemt een hoger weten het over. De intuïtie wint het van het denken. Hij drijft mee op wat zich presenteert, biedt geen weerstand, schildert in een paar geconcentreerde uren aan één stuk door. Weg van de wereld, diep verzonken in een creatieve grondstroom die hem stuwt, even krachtig en onstuimig als de levensenergie.
Het is op dat magische moment dat het licht zijn opwachting maakt. Nadat alle schaduwkanten zijn aangekeken en omarmd, nadat het zwartste zwart op het doek is aangezet, volgt het geschenk: de verlichting – persoonlijk en in het gecreëerde werk. Het is allicht geen al te boude stelling dat Kenis nooit dezelfde werken zou maken als hij niet zo ongenadig en tegelijk mild naar zichzelf keek, als hij het leven niet als één groot wonder elke dag onderzocht. Geparafraseerd door Freud: ‘Out of your vulnerabilities will come your strength.’
Transmutatie
De littekens in onze psyche zijn veelal lichtdragers. Herinneringen uit het verleden beeldhouwen ons als mens, en dragen een groot potentieel tot transformatie in zich. Elk werk van Kenis is alchemie: hij pareert duisternis met licht, zalft pijn met schitterende schoonheid. Vele van zijn figuren keren zich af van de wereld, lijken ietwat getormenteerd of op zijn minst geïsoleerd. Maar de kijker leest erin wat hij wil, want de kunstenaar zorgt in elk werk voor voldoende feeëriek tegengewicht.
Vooral in een aantal recente werken wordt dat alchemistisch proces haast tastbaar, zoals in Red Blanket en The Square Floor. Een in zichzelf gekeerde, misschien gekwelde vrouwenfiguur, verwelkomt bovenaan op het doek een amalgaam van in elkaar vloeiende verf, dat doet denken aan de textuur en het coloriet van edelstenen. Kommer wordt hier kristal. Het is geen geheim dat het kwaad, voor wie het dankbaar kan onthalen, een trigger kan zijn voor zelfonderzoek, en een katalysator voor verdere persoonlijke of collectieve ontwikkeling. Deze dynamiek ontdek je inhoudelijk maar ook letterlijk in élk schilderij van Frank Kenis. Het donker dat het licht baart, het profane lijden dat aanzet tot spirituele evolutie.
Verdoken is spiritualiteit meestal aanwezig in het werk van Frank Kenis. Bijvoorbeeld in werken als Ice Mountain, waar je een drijvende ijsberg ziet, maar ook onlosmakelijk verwezen wordt naar het deel onder de waterspiegel, een symbool voor het immateriële, het niet-zichtbare. Soms komt dit onbeschaamd aan de oppervlakte, zoals in Lost, Enlightenment of Enlightened, waar de uitstraling van de figuur duidelijk veel ruimer uitstrijkt dan de lichamelijke begrenzing en we te maken krijgen met een ‘geestelijke aanwezigheid’. Heel bewust zijn ze in diptiek geplaatst, het werk Transformation (Green Cocoon/change of consciousness), de rups die op verpopping wacht, en Enlightened, de energetische vlinder die reeds uitgevlogen is, op volle kracht straalt.
Ode aan de dualiteit
Is het een metafoor voor de groei die Kenis zelf doormaakte? Van introversie naar transcendentie? Zijn schilderijen zijn op het eerste gezicht zonder onderscheid toegankelijk, maar daar blijft het niet bij. Hij neemt zijn publiek mee van het herkenbare en wereldse naar de sfeer van het etherische. Hij weet in het gewone en het alledaagse het mystieke te ontwaren, en toont dat grandioos in zijn werken. Hij ontstijgt én overstijgt de waan van alle dag, en haalt hiermee de toeschouwer uit zijn comfortzone. Eigenlijk zegt hij: ‘Wat zou er gebeuren als jij je hiervoor ook openstelt, als jij in je leven het mysterie toelaat?’
Het is het voorrecht van de kunstenaar die zijn eigen kwetsuren weet te aanzien als gift: zijn zuiveringsproces is tegelijk een gift aan de hele wereld. Hij transformeert niet alleen zijn persoonlijke, maar ook het collectieve onverwerkte verleden. Of in de woorden van de bekende coach Sandra Seacat: ‘I believe that the artist is a wounded healer, that they are healing wounds of their own, and when they do that truthfully, they heal the audience.’
Kenis weet het principe van yin en yang briljant te bespelen. ‘Elk werk zet licht en donker in harmonie, brengt alles terug op het nulpunt’, aldus de schilder. Zijn werk is een ode aan de dualiteit, die uiteindelijk uitmondt in non-dualiteit. Een liefde voor élk aspect van ons wezen op aarde: de duistere, kille, kwetsbare hoeken en de plekken waar hoop, warmte en passie ongeremd huishouden. De zones die om genezing vragen en de zones die heling geven. Hij bestrijkt het hele palet, en heelt hiermee zichzelf, de ander en op zijn geheel eigen en bescheiden manier ook een beetje de wereld.
Annelies A. A. Vanbelle
21 oktober 2021