Van new age naar Jezus naar nieuw juk

Wedergeboren en weer gevangen — Over de subtiele ketens van geloof

Konrad Wiesner - 'Blik op de hemel'

De voorbije twee jaar mocht ik wat dieper duiken in de mechanismen van geloof. Nu heb ik daar op vele mooie, openende, bevrijdende en verrijkende manieren mee kennisgemaakt — onder meer door eigen lectuur, onderzoek en een opleiding Christelijke Spiritualiteit — maar het duurde niet lang voor de duistere zijde van religie zich kenbaar maakte.

Ik hoor u denken: moest je daarom gelovig worden of dieper het geloof induiken om te weten dat religie een duister kantje heeft? Dat weten we toch allemaal cf. de vele misbruikverhalen in de kerk en dies meer. Als je atheïstisch bent is het inderdaad makkelijk om dat hele circus vanop een afstandje weg te zetten als fout, als je echter — met de beste bedoelingen en goede intenties — zelf het geloof gaat doorleven en onderzoeken, is het des te intenser als plots een en ander niet blijkt te kloppen, op een véél subtielere wijze dan je zou kunnen bevroeden.

Ja, ik moest dus diep graven tot in bepaalde lagen om de toxiciteit aan den lijve te ondervinden. En om voor eens en altijd wakker te worden voor programmatie, misbruik en groepsdruk. Voor hoe lelijke dingen zich nogal vaak weten te verpakken als mooie, en hoe geloof in bepaalde kringen als glijmiddel dient voor pijnlijke onderdrukking. Spiritueel narcisme. Weerom.

Nieuwe val

Ontsnapt aan de new age, de heilzaamheid en wijsheid van Jezus ontdekt en alweer in de volgende val gelopen: weinigen zullen het toegeven. Het is dan ook niet in alle geloofskringen even erg: veel gelovigen zijn zachte, open mensen (dat wil ik benadrukken). Ik heb het over stromingen die in Nederland en de VS sterk aanwezig zijn (denk ook: MAGA, rechtervleugel, conservatief). Vlaanderen is gematigder —  ik heb de mainstream katholieke strekking alhier als behoorlijk mild en open-minded ervaren. Toch zijn er ook hier vurige kernen van fundamentalistisch en evangelisch christendom, die een rigide denken hanteren dat volgens mij schadelijk is voor de gelovige, zijn omgeving én de samenleving.

Een substantiële groep daarvan vertoefde vroeger in new-agekringen; ze hebben de ‘zweverigheid zonder enige regels’ ingeruild voor een ultrastrakke, versmachtende structuur doordrenkt met bijbelvastheid (leven naar de letter), waarin elk weldenkend mens niet meer vrijelijk kan ademen of reflecteren.

De duivel?

Wat scheelt er dan? Wat is dan die nieuwe gevangenis waar velen met open ogen zijn ingelopen? (ik ei zo na ook, want je hebt dus géén idee als newbie in het geloof) Wel: waar je geloof je hart zou moeten verzachten, zie ik het — onder invloed van donkere tendensen in religie — in sommige gevallen net verharden. Er wordt stevig geoordeeld over mensen die niet aan het voorkeursbeeld van God zouden beantwoorden, die niet zouden leven volgens de bijbel, die misstappen zouden begaan of gewoon, simpelweg zoals wij allen, zoeken en stuntelen in het leven.

Ik heb het dan over het kiezen voor andere religies, een andere geaardheid, andere relatievormen of stuklopende relaties — alles wat ietwat uit de band springt en niet één op één samenvalt met het klassieke hetero-kerngezin dat levenslang gelukkig en tevreden samen is. De wereld wordt gezien als vijand, en alles wat buiten de geestelijke bubbel valt (cultuur, wetenschap, media, andere religies, seksuele diversiteit, zelfs kritische vragen) wordt verdacht gemaakt. Men spreekt over ‘de geest van de wereld’, ‘de duisternis’, de ‘verleiding van de vijand’.

Nu ben ik zelf niet blind voor de geestelijke werkelijkheid achter de materiële sluier van deze wereld, en weet ik donders goed dat het in de onzichtbare sferen niet allemaal goedaardige elfjes en poeslieve feeën zijn. Er zijn welzeker entiteiten en krachten die het niet al te goed met ons voor hebben, en die bij voorkeur azen op elke ziel die steeds meer licht weet te belichamen. En ik weet evenzeer dat sommige keuzes in het leven veel meer rust, voorspoed en vrede geven, dan andere. De voorschriften in de bijbel zijn in vele gevallen zeker zo slecht nog niet, en zijn beschreven met een reden.

Geen licht op de schaduw

Maar het juk (of de druk) die men op mensen legt om daar dan ook onberispelijk aan te beantwoorden en geen steken te laten vallen, is onmenselijk. Schaduw wordt onderdrukt, donker mag niet bestaan. En we weten allemaal wat daarvan komt: wat niet geïntegreerd wordt, wat weggedrukt wordt in een hoekje, dat begint te gisten en te fermenteren, en dat komt er op een dag als explosieve, vieze drab weer uit. Men kan nu wel lachen met die new agers die leren hun schaduw te omarmen, maar die verfoeien en verdringen als duivelse drek, is mijns inziens ook geen goede en gezonde optie.

We zijn nu eenmaal feilbare mensen en onze creator heeft ons feilbaar gemaakt. Had hij gewild dat we louter perfect en goed waren, dan kon God hebben gezorgd dat wij niet in staat waren tot fouten en zonden. Maar dat deed hij niet. Hij maakte ons imperfect, zoekend, klunzig — vaak goed, soms falend in weerwil van hoe hard we ook proberen. Het zou nogal inconsequent zijn van een creator om eerst imperfecte wezens te maken, en ze daarna te verwijten en levenslang te straffen omdat ze imperfect zijn. Welk geestelijk gezond wezen zou zoiets doen? Klinkt als: een kunstenaar die een schreeuwlelijk kunstwerk maakt en daarna op datzelfde kunstwerk loopt te foeteren dat het lelijk is. (veel gestoorder wordt het niet)

Isolement

Maar goed, hier ben ik allicht alweer veel te kritisch. Eén van de meest nefaste effecten van fundamentalistisch en (bepaalde strekkingen van) evangelisch christendom is volgens mij dat het aanzet om uit verbinding te gaan. Het zet de connectie met familie, vrienden en vreemden die andersdenkend of andersgelovig zijn op de helling of steekt er op zijn minst een serieuze spanning op. Nu ja, ook daarvoor vindt men de grond in de bijbel. Jezus zegt immers: “Denk niet dat Ik ben gekomen om vrede op aarde te brengen. Nee, eerder een zwaard. Ik ben gekomen om verdeeldheid te brengen tussen vader en zoon, tussen moeder en dochter, tussen schoonmoeder en schoondochter.”

Voor onfrisse neigingen en praktijken vindt men in de bijbel ampel inspiratie. Het klinkt natuurlijk goed om zo radicaal voor je ideaal te gaan dat je familie daartegenover onbelangrijk wordt. Maar zou een wijs leider niet eerst en vooral moeten oproepen om de liefde, de vrede en de verbinding te laten voorgaan, wat een ander ook gelooft? (toegegeven, in andere passages roept Jezus op om je vijand lief te hebben, het is niet allemaal even congruent) Edoch, gelovigen worden in sommige denominaties nogal aangemoedigd om zich te omringen met gelijkgezinden, zich af te zonderen van de wereld en hun leven in dienst te stellen van de kerk of de gemeente. Zo ontstaat een parallel universum, waardoor mensen het contact met de bredere werkelijkheid verliezen.

Kritische stemmen die niet eensluidend hetzelfde narratief papegaaien worden als een bedreiging ervaren; twijfel of nieuwsgierigheid wordt gezien als een aanval van de vijand. Het wantrouwen tegenover de buitenwereld is groot en samen met angst de lijm die het gammele huis van fundamentalistische religie bijeenhoudt. Blijf binnen, blijf in onze kring, volg de regels en stel geen vragen. Vragen zijn des duivels en gevaarlijk, net als de wereld daarbuiten die gevallen is. Niet altijd heeft men expliciet of bewust kwade bedoelingen — meestal is men oprecht overtuigd dat de wereld buiten de kerk en de strakke geloofslijntjes behept is met zonde en zal leiden tot eeuwig verlies van de ziel. Immers: wie niet gedwee meedoet met het feestje, die gaat naar de hel.

Gevoelens zijn misleidend

Sommige gelovigen zitten in een soort van permanente freeze (dat zie je soms ook aan hun houterige lichaamsbewegingen): de duivel ligt overal op de loer, de geestelijke strijd palmt hun leven in, ze leven in een sfeer van continue spirituele hyperwaakzaamheid. Ze leggen de dreiging buiten zichzelf, projecteren hun eigen demonen op een construct daarbuiten (‘de duivel’) en ontslaan zichzelf hiermee van enige innerlijke ontwikkeling en daadwerkelijke groei.

Innerlijk ontwikkelen wordt ook bewust tegengewerkt, met frases als ‘het hart is bedrieglijk’ en ‘vertrouw niet op je eigen inzicht’. Een heel kwalijke aanpak, als je ’t mij vraagt, want in de ‘New age naar Jezus’-beweging zitten heel veel diep gekwetste, gevoelige en getraumatiseerde mensen, die net héél veel baat hebben bij leren voelen, leren luisteren naar het lichaam en emoties als wegwijzer leren te zien. Opnieuw zeggen: ‘jouw oordeel telt niet’, ‘jouw intuïtie is niet betrouwbaar’, lijkt me linea recta te leiden naar hertraumatisering.

Gevoelens, verlangens of vragen zijn verdacht. Alleen de Bijbel, de voorganger of de 'Heilige Geest' mogen richting geven. Eigen autonomie wordt afgezwakt en het innerlijke kompas — dat al heel zwak was — raakt stelselmatig helemaal verlamd. Men komt in een permanente tweestrijd te zitten: dat wat men zelf voelt en als waarheid voelt tegenover dat wat opgelegd wordt van bovenaf, en ‘zou moeten’. Deze innerlijke verscheurdheid leidt na verloop van tijd tot een hoge tol, zowel mentaal, fysiek als spiritueel. Het ‘stralende’ dat je bij new born christians aanvankelijk kunt opmerken verdwijnt geleidelijk tot een dofheid ontstaat en een verdachte rigiditeit.

Men raakt ook overtuigd dat men door en door slecht is, en enkel de weg naar goedheid kan vinden via God. Nu zijn de werken van Jezus zeker een richtingaanwijzer waar we allen deugd van hebben, maar beweren dat we als mensen geen innerlijk aanvoelen van goed en kwaad kregen ingebouwd, dat we een totaal disfunctioneel geweten hebben als niet-gelovige, dat is nogal elitaire quatsch. Jazeker, geloof schijnt nog een éxtra licht op onze daden en keuzes, maar het lijkt me beter dit stil te koesteren, dan al onze medemensen die dit (nog) niet mochten ervaren als liederlijke onmensen te bestempelen.

Het hart is bedrieglijk?

Nog zo eentje: je hart volgen is verkeerd. En wat dan als je een goed hart hebt? Hebben niet alle christenen na hun bekering een zacht hart gekregen in plaats van een hart van steen? En waarom zou een zacht hart dan geen goede keuzes maken? I’m puzzled. Evenzo, wat altijd wordt vergeten: met het ‘hart’ in de bijbel benoemt men de hele verzameling van gevoelens, verlangens, gedachten, driften, … (Onder)buik, hart én hoofd — niet enkel de centrale plek links in ons bovenlijf waar de liefde ontstaat.

Hoe dan ook, ik heb meermaals mogen meemaken hoe wedergeboren christenen transformeerden tot starre schepselen, die op den duur nog louter aaneenhangen van de oordelen, en elk vermogen tot mild, open en genuanceerd spreken met de medemens — op gelijke hoogte — schijnbaar volledig zijn verleerd. Een grimmige plek waar ik zelf met de grootst mogelijke snelheid ben van weggehold — om nimmer terug te keren.

Spirituele rijping

Wij hebben niet te oordelen over de keuzes en de levensloop van een ander. Wij zijn God niet. Zouden niet bij uitstek gelovigen dat moeten beseffen? Waarom nemen ze de plaats in van Hem die ze nederig zouden moeten aanbidden? Kijken ze neer op hun naasten? Is dat niet je reinste godslastering? Het geeft natuurlijk wel een kick, je uitverkoren wanen, vingertjes wijzen en schijnbaar aan de ethisch juiste kant van het bestaan staan. Tot je soms dieper gaat graven in het privéleven van deze wijsneuzen.

Het lijkt het alsof men daar, in die oordelen en krampachtige regels, de kern van het geloof verliest. Alsof het veiliger voelt om zich te verschuilen achter geboden en vormelijkheid, dan om werkelijk geraakt te worden door de rauwe, wonderlijke werkelijkheid van het leven zelf. Ik geloof niet dat het Gods bedoeling is om elke mens die krachtig, nieuwsgierig, pienter, liefdevol en creatief is klein te houden uit angst voor het kwaad. Of om zijn pit en eigenheid in de kiem te smoren en in een hokje te stoppen met veel te hoge strakke muren. Zonder waarden en structuur zijn we niets, maar als er enkel formaliteit overblijft, en we vergeten naar de kwaliteit van het hart te kijken, dan zijn we mijns inziens het spoor bijster.

We moeten niet vluchten voor het leven en voor de medemens, we moeten de wereld aangaan, met alle paradoxen, pijn en schoonheid — want het is daar dat de grootste spirituele rijping plaatsvindt. Niet op een harde kerkstoel die pijn doet aan de kont, niet in boze blikken bij een te kort rokje, niet in scheef aangekeken worden als je huwelijk mislukt of je geliefde van hetzelfde geslacht is. Ik geloof dat we geroepen zijn tot authenticiteit en mildheid, niet tot vlekkeloosheid en oordeel. Op die plek ontmoet ik het stralende centrum van God.

---

Hierna volgen nog 2 delen. In deel 2 behandel ik de blijvende vruchten die het geloof me bracht. In deel 3 spreek ik over de figuur Jezus en hoe hij zowel een kompas als een vraagteken voor me blijft.

N.B. Deze tekst is niet bedoeld als aanval op wie gelooft, maar een getuigenis van iemand die een diepgaande geloofsweg is gegaan — én onderweg meer dan eens struikelde en stuitte op starheid en hardheid. Ik schrijf dit niet vanuit bitterheid, maar vanuit een verlangen naar een mature spiritualiteit die werkelijk ruimte maakt voor de mens in al zijn gelaagdheid.