Voor de een is het een risicovolle drug, voor de ander een innovatief therapeutisch middel, voor nog een ander een sacrale plant die verbonden is met de spirit van Moeder Aarde: Ayahuasca. Meer en meer mensen proberen dit uit, niet alleen in de Peruviaanse jungle maar ook illegaal in de Lage Landen. Men kan spreken van een ware trend. De hoogste tijd om dit middel even onder de loep te nemen. Wat kan het ons brengen en wat zijn de mogelijke gevaren?
Vooreerst en voor wie hier nog niet over gehoord heeft: wat is Ayahuasca? Het middel kent zijn oorsprong in Zuid-Amerika en is een bittere, hallucinogene drank. Al eeuwenlang gebruiken de indianenvolkeren uit het Amazonegebied dit tijdens religieuze rituelen om in contact te komen met andere entiteiten en andere dimensies. Het drankje bestaat uit twee bestanddelen: een liaan en het blad van een plant die samen gekookt worden. Deze combinatie zorgt ervoor dat de psychoactieve stof DMT een aantal uur vrij kan circuleren. Dit is een lichaamseigen stof die in zeer kleine hoeveelheid van nature in het lichaam voorkomt. De hoeveelheid die vrijkomt bij Ayahuasca is echter veel groter, wat resulteert in een psychedelische trip van zo’n 4 à 6 uur. De concentratie van de stof verschilt van bereiding tot bereiding. Meestal ontstaan sterk visuele effecten (hallucinaties en visioenen), nadat soms sterk fysiologische effecten optreden zoals overgeven, misselijkheid en duizeligheid. Men spreekt vaak van levensveranderende en mystieke ervaringen, maar ook van sterke emoties en trauma’s die plots naar boven komen. Daarom wordt Ayahuasca ook ‘de slingerplant van de ziel’ genoemd.
Michiel van Elk, hoofddocent aan de Universiteit Leiden en auteur van het boek ‘Een nuchtere kijk op psychedelica’ (2021) maakte zelf een ceremonie met Ayahuasca mee, en begon vanuit die fascinatie onderzoek te doen naar dit middel en andere psychedelica. Van Elk: “Het middel wordt door mensen gebruikt als katalysator voor spirituele zelfontwikkeling, bijvoorbeeld bij twijfels over een professionele toekomst of bij een midlifecrisis. Soms beweert men hierbij ook baat te hebben als het verslaving of depressie betreft. Goed gecontroleerd wetenschappelijk onderzoek naar de therapeutische effecten van Ayahuasca is er echter nauwelijks, en de onderzoeken die men reeds deed zijn niet hoopgevend. Dat het middel op zich verslavend zou werken, daartoe zie ik niet meteen een gevaar. Het is daarvoor een te intense ervaring en meestal geen pretje. Wat wel kan is dat mensen verslaafd raken aan dit soort psychologische ‘hoogtepunten’, het keer op keer willen doen, en nooit ‘klaar’ zijn met ‘hun proces’. Dat heb ik wel vaker gezien tijdens de ceremonies die ik zelf meemaakte. Ik vond het een zeer interessante ervaring en best uniek, maar ik zal het voorlopig niet opnieuw doen.”
WILDGROEI
Soms wordt Ayahuasca ingenomen tijdens een intieme een-op-een begeleiding, maar veel vaker tijdens groepsceremonies, hier in Europa of in Latijns-Amerika. Het laatste decennium is dit immens populair geworden. Met deze wildgroei en popularisering komen natuurlijk ook risico’s. Wie zijn de aanbieders in de Lage Landen en hoezeer zijn ze hiervoor opgeleid? Maar ook in de Amazone, waar het Ayahuasca-toerisme momenteel welig tiert, is niet steeds gegarandeerd dat je met een integere en kwalitatieve begeleiding te maken krijgt.
Aangezien Ayahuasca-ceremonies in onze contreien sinds een paar jaar illegaal zijn, moeten we een van deze aanbieders en ceremoniemeesters dus anoniem aan het woord laten. G. is een gedegen aanbieder met jarenlange ervaring en tevens ook psycholoog: “Ayahuasca is op zich een goed en veilig medicijn, als het verstandig gebruikt wordt. Voor wie zo’n ceremonie overweegt, zou ik alvast adviseren zich heel goed vooraf te informeren en kritische vragen te stellen aan de aanbieder. Hoe lang doe je dit al? Waar ben je opgeleid? Is er een screening vooraf? Is er nazorg? Ikzelf check ook altijd waar iemand zit op dit moment in zijn leven, en of Ayahuasca wel de beste oplossing is. Heeft deze persoon voldoende draagkracht? Is hij bereid nadien de inzichten te integreren? Is deze persoon goed omringd en heeft hij indien nodig een vangnet of klankbord? Is er een therapeut of een coach die mee kan opvangen? Zeker bij jonge mensen ben ik extra voorzichtig, omdat ze nog niet altijd de maturiteit hebben om hun ervaringen te kaderen.”
KATALYSATOR
Met al deze waarschuwingen en voorzorgsmaatregelen, zouden we vergeten wanneer Ayahuasca dan wel nuttig kan worden ingezet. De vele getuigen die we spraken, benadrukken hoe het middel hun innerlijke groeiproces versneld heeft, en soms vele jaren therapie heeft vervangen. In één flits krijgen ze soms inzichten te zien waar ze al jaren op zaten te wachten. G.: “Ayahuasca kun je inderdaad zien als een katalysator. Het zorgt voor versnelling en verdieping in je proces. Vaak zeggen mijn deelnemers ook dat het heeft gezorgd voor een betere verbondenheid met zichzelf en de ander, en dat het hen een beter mens heeft gemaakt. Maar beschouw het zeker niet als een ‘magic pill’ of wondermiddel. Ik begeleidde een dame die in haar jeugd zware verwaarlozing meemaakte, en pas na tien jaar en vele sessies mocht ze hierin een soort doorbraak ervaren.
“Ayahuasca kan prachtig zijn en zeer helend, maar ook heel veel teweegbrengen. Het is zeker niet voor iedereen bestemd. Wanneer mensen — soms onbewust — diep trauma meedragen kan dit in een sessie aan hen getoond worden. Men krijgt stukken te zien waar men met normale therapie nooit bij kan komen. Dat kan heftig zijn. Zoals de vrouw die tijdens een ceremonie bij mij eindelijk de rouw kon doorvoelen om haar man die twee jaar geleden gestorven was. Maar ik heb in de vele jaren dat ik dergelijke ceremonies begeleid, ook echt mooie, levensveranderende verhalen meegemaakt. Bijvoorbeeld een hardwerkende bedrijfsleider die nooit tijd had voor zijn gezin en plots het roer helemaal omgooide. Hij heeft nu een vegan restaurantje in Scandinavië.”
SUBSTANCE, SET & SETTING
Men spreekt in kringen waar men Ayahuasca toepast over het belang van ‘substance, set en setting’. Met ‘substance’ bedoelt men het type product en de hoeveelheid ervan, maar ook hoe het brein en het metabolisme van de ontvanger ineenzitten. De ene persoon zal er amper iets van voelen, terwijl de ander hier zeer sterk op reageert. Daarnaast zijn ‘(mind)set’ en ‘setting’ belangrijk: welke persoonlijkheid, ingesteldheid, geloofsovertuiging enz. heeft degene die deelneemt aan zo’n ceremonie? Maar ook: welke zijn de omstandigheden, wat is de context, wie zijn de begeleiders, de andere deelnemers? Door de werking van Ayahuasca word je hypergevoelig voor de context, en de drie zaken – substance, set en setting – interageren ook sterk met mekaar. Daarom is het van belang alles in de gaten te houden.
Inge Vandecaetsbeek, van de holistische praktijk Sacred Balance, is onder meer shamanic healer: “Helaas moet ik zeggen dat ik in mijn praktijk veel schrijnende verhalen heb gezien van mensen die met Ayahuasca geëxperimenteerd hebben. Ik spreek dan vooral over psychoses, maar ook over de lichtere vormen zoals derealisatie en depersonalisatie. Soms kan ik hen daaruit helpen, soms ook niet. Ayahuasca kan veel brengen als het correct gebruikt wordt, maar het landschap is de laatste jaren enorm vervuild, door misbruik, commercie en popularisering. Zelfs in Zuid-Amerika zijn er inmiddels sjamanen die er niet meer mee willen werken. Zelf zou ik eerder kiezen voor zachtere methodes zoals truffels, paddenstoelen of microdosing. Traumaspecialist Bessel van der Kolk gelooft in het inzetten van psychedelica zoals mdma, maar erg gefaseerd en in lage dosissen. Het vergt veel expertise om hier zorgvuldig en deskundig mee om te gaan. Voor veel mensen is Ayahuasca veel te sterk; het is een van de sterkste psychedelica. Bij mensen die sterk gegrond zijn, kan dit misschien wel werken, maar ik heb ondertussen zoveel gezien dat ik liever zeg tegen mensen dat ze er beter van afblijven.”
ONTWRICHTEND
Michiel van Elk: “Hoewel ik het zelf heb uitgeprobeerd, en het in sommige gevallen misschien geschikt kan zijn als ondersteuning in een therapeutisch proces, is mijn uiteindelijke advies toch ook dat Ayahuasca niet aan te raden is. Los van het feit dat het in Nederland en België illegaal is, en er veel beunhazen op de markt zijn, kan er ook veel misgaan. Mensen kunnen bang zijn om dood te gaan, om hun verstand te verliezen, bang zijn om in een groep dergelijke ervaringen te ondergaan. De na-effecten zijn soms ook niet min. Men twijfelt wat er precies gebeurd is, of men misschien gek is geworden, of het eventueel onverantwoord is wat men deed en of men nu over de vloek zit van een boze geest. Men spreekt in de nasleep ook van persoonlijkheidsverandering, ontologische shock en inderdaad psychoses. Er is in het wetenschappelijk onderzoek tot op heden te weinig aandacht geweest voor deze negatieve effecten.
“Vaak lees je in de media bepaalde succesverhalen (zoals mensen die plotsklaps van bepaalde verslavingen afraken), maar voorlopig worden die door wetenschappelijk onderzoek niet bevestigd. Bij de deelnemers zelf veranderen de ‘challenging experiences’ na verloop van tijd niet zelden in een positief verhaal. Toch is het zeker niet voor iedereen weggelegd. Het kan extreem ontwrichtend en ontregelend zijn, brengt uiteindelijk weinig en is maar beperkt werkzaam op langere termijn. Andere zaken zoals ademwerk en meditatie zijn minstens even heilzaam, terwijl ze minder schadelijk zijn.”
SPIRITUELE ZOEKTOCHT
Meditatieleraar Peter Vandermeersch, ook drijvende kracht achter de geesteswetenschappelijk geïnspireerde vegetarische kookschool De Zonnekeuken, stelt zich ook vragen bij deze tendens van het inzetten van psychoactieve stoffen voor geestelijke groei: “In de huidige tijd zijn veel mensen op zoek naar manieren om spiritualiteit in hun leven een plaats te geven. Echter zelden weten ze hoe ze dit precies moeten doen. Ze grijpen dan ook vaak naar deze psychedelische middelen om hun proces in een versnelling te brengen, zonder goed te weten waar ze exact mee bezig zijn. Vanuit de geesteswetenschap stelt men zelfs dat deze middelen de mens terugbrengen naar een vroegere bewustzijnsstaat, in plaats van een stap verder, en dat ze de ontwikkeling van je Hogere Zelf belemmeren. Rudolf Steiner spreekt in dit kader van een soort vlucht naar een andere wereld, maar daarmee is natuurlijk in deze wereld niets opgelost. Ik hoor mensen ook spreken over een ‘egodood’ tijdens deze ceremonieën, maar als je doorvraagt kunnen ze dit eigenlijk niet echt duiden. Er ontbreekt een kader om deze reizen naar andere bewustzijnsstaten een plaats te geven. Ik geloof wel dat deze middelen bepaalde ‘poorten’ kunnen openen, maar de vraag is: wat doe je daarna? Naar mijn aanvoelen is een werkelijke geestelijke ontwikkeling een werk van lange adem, stap voor stap en met vallen en opstaan. Er is geen quick fix, het middel mag niet in de plaats komen van de weg. Het kan je misschien helpen op een bepaald punt in je ontwikkeling, maar daarna moet je nog steeds zelf aan de slag.”
SLOW SPIRITUALITY
Zouden we hier ook ten prooi gevallen zijn aan de ziekte van deze tijd? Dat alles snel snel moet, liefst weinig moeite mag kosten, en dat nu sprake is van gejaagdheid en ongeduld op het spirituele pad, waardoor mensen meer en meer grijpen naar psychedelica, in de hoop daar vlugge verlichting en verlossing te vinden? Deze trend wordt ook geraffineerd in vraag gesteld in ‘De kracht van het ritueel’ van Casper ter Kuile. Hij benadrukt dat een spirituele ervaring niet hetzelfde is als een spiritueel leven, en houdt een pleidooi voor tragere methodes dichter bij huis: “Ik maak me zorgen om spiritueel toerisme, waarbij we wanhopig op zoek zijn naar transformerende ervaringen afkomstig uit culturen die niet de onze zijn. We lopen het risico dat we alleen de opwindende aspecten van deze tradities er uitpikken, zonder dat we er de diepere betekenis en context van begrijpen.” Concentratie en contemplatie zouden ons ten langen leste wel eens verder kunnen brengen dan een trip naar de Amazone. Samengevat: psychedelica als Ayahuasca kunnen ons misschien een plots inzicht, een overweldigende transcendente of kosmische ervaring opleveren, maar het echte geestelijke goud zullen we toch zelf moeten verzamelen. Traag en gestaag, door aandacht en inspanning, zodat plots, zonder dat we het altijd meteen doorhebben, meer licht in onze ziel is gekomen.
MEER INFO
Michiel van Elk, ‘Een nuchtere kijk op psychedelica’, Uitgeverij Das Mag, 2021.
Inge Vandecaetsbeek, Sacred Balance, www.sacredbalance.be
Peter Vandermeersch, De Zonnekeuken, https://dezonnekeuken.be/home
Bessel van der Kolk, ‘Traumasporen’, Uitgeverij Mens!, 2016.
Casper ter Kuile, ‘De kracht van het ritueel’, Uitgeverij Prometheus, 2020.
Eveline Vanhaverbeke, Flow with life, https://flowwithlife.be
GETUIGENIS
Eveline Vanhaverbeke (53), mind-body therapeut, Flow of Life
“Ik had er eigenlijk een trauma bijgekregen.”
“Mijn ervaring met Ayahuasca kwam op mijn pad toen ik in april 2022 eierstokkanker kreeg. Ik voelde hier heel veel angst rond, en wat ik ook deed — voeding, beweging, supplementen — de angst bleef bestaan. Als therapeut ben ik voortdurend bezig met mensen begeleiden bij angst, stress en trauma, terwijl ik in die tijd zelf erg zoekend was. Ik las een boek van Gabor Maté over trauma, en hoe hij hiervoor zelf naar de Peruviaanse jungle trok. Het leek me de geschikte weg om een aantal van mijn jeugdtrauma’s en mijn angst rond kanker aan te pakken. Ik dacht: de indianen bezitten wijsheid en medicijnen van meer dan duizend jaar oud, zij zullen me de redding brengen.
“Halsoverkop vertrok ik dus naar het Amazonegebied. Ik dacht dat ik goed voorbereid was, maar dat bleek eigenlijk helemaal niet zo. Uitgeput kwam ik er aan, met een jetlag na drie vluchten en na een aantal maanden een zware chemobehandeling. De sjamaan en zijn zus (die ook mee begeleidde) waren erg lief, maar ik sprak niet genoeg Spaans om echt te kunnen communiceren. Er was wel een tolk aanwezig maar zij was natuurlijk niet opgeleid als therapeut. En dat een therapeut enorm belangrijk is bij zo’n ceremonie, heb ik daar echt wel ondervonden. Ik heb me verschrikkelijk eenzaam gevoeld in mijn hutje in de jungle, omringd door insecten en allerlei vreemde geluiden. We waren al die tijd ook afgesneden van de wereld, zonder wifi en telefoon.
“De eerste dag na aankomst mochten we snuiven aan een soort tabak (mapacho). Toen gebeurde iets heel bijzonders. De sjamaan zei dat deze tabak alle verdriet in mijn keel zou losmaken en dat was effectief ook zo. Ik begon onstuitbaar te wenen, viel voorover op het tapijt, moest overgeven en was zo duizelig dat ik meer dan een uur lang niet meer rechtop kon komen. Wat ook opmerkelijk was: ik kampte al maanden met zware diarree en had hiervoor al vele onderzoeken doorlopen. De enige oplossing die vanuit de klassieke geneeskunde werd aangereikt was cortisone. De dag na het snuiven van deze tabak stond ik op en had ik een normale stoelgang. En dat bleef zo, wonderlijk was het!
“Door deze heftige reactie op de mapacho mocht ik van de sjamaan de eerste twee weken geen Ayahuasca-ceremonie meedoen. Hij probeerde me eerst te versterken met andere plantmedicijnen, op maat en toegespitst op mijn klachten. Na twee weken mocht ik dan Ayahuasca innemen en ik kan niet anders zeggen dan dat dit me recht naar de hel voerde. Het was simpelweg verschrikkelijk. Ik zag overal monsters en hoorde vreemde geluiden. Ik besefte waar ik in zat – je blijft tegelijk in het hier en nu, tijdens je trip – maar ik kon er niet uit. Ik voelde me aan mijn lot overgelaten. Het enige wat de aanwezige tolk kon zeggen was: ‘laat het gewoon gebeuren’. Maar dit laten gebeuren was dus de hel… ik kan zelfs niet beschrijven hoe erg het was…
“Bij thuiskomst in België leek het de eerste weken of ik boven de wereld hing, vol verwondering, en me voortdurend afvroeg: ‘Waarom loopt iedereen hier zo te stressen? Wat is dit hier allemaal?’ Plots hoor je er op de een of andere manier niet meer bij. Ik had veel tijd nodig om weer te landen… Maar ook de voordelen waren voelbaar en ik vertelde dus aan iedereen enthousiast wat het verblijf in de jungle me gebracht had. Mijn angst om te sterven was bijvoorbeeld verdwenen. De Ayahuasca-ceremonies hadden mij geleerd anders naar de wereld te kijken. Ik voelde meer verbinding met mijn lichaam en met de natuur. Een tijd afgesneden zijn van ons drukke westerse bestaan en alle technologie had me erg goed gedaan. Ik sliep de eerste drie maanden na thuiskomst ontzettend goed, terwijl ik al mijn hele leven met slaapproblemen worstelde. Ook dat was een wonder.
“Na 1 à 2 maand besefte ik echter dat ik telkens misselijk werd als ik aan Peru dacht, en dat ik er eigenlijk een trauma bij had gekregen i.p.v. een trauma opgelost. Bij de tweede ceremonie in Peru, die nog verschrikkelijker was dan de eerste, hebben ze ’s nachts al mijn kleren uitgedaan – en het is dan best koud in de jungle – en me onder een ijskoude douche gezet. Ze gaven me ook vier keer een lepel zout omdat ik er niet meer in slaagde terug te keren vanuit de hel naar de reële wereld. Daarna stopten ze me in bed. De hele nacht lag ik daar alleen, en kwamen alle monsters die ik gezien had steeds terug. Heel duizelig lag ik alles te herbeleven. Het was enorm traumatisch.
“Een aantal maanden na dit alles dacht ik: er is maar één manier om van dit trauma af te komen, en dat is door weer een Ayahuasca-ceremonie te gaan doen. Deze keer met een goeie begeleiding, in Spanje. Daar was wel een therapeut aanwezig die continu bij me was. In één van de vier ceremonies daar voelde ik dat ik weer naar de hel zou zakken en ik wou dat echt niet. De begeleidster kwam bij me zitten en zei dat Moeder Ayahuasca wou dat ik wél naar de hel ging. Dat was volgens haar mijn trauma dat ik in de ogen moest durven te kijken, zodat ik kon genezen. Ze voelde heel beschermend en liet me de hele tijd vertellen wat ik zag en voelde. Op die manier kon ik mijn trauma wel voor een deel verwerken.
“Mijn boodschap in het algemeen is: als je met veel trauma zit, ga dan absoluut niet naar de Peruviaanse jungle om dit uit te proberen, maar zoek hier in Europa naar goede begeleiding. Hoe dan ook is het geen wondermiddel. Vlak erna, de eerste twee à drie weken voel je je goed, maar daarna moet je echt zelf aan de slag gaan of je bent weer terug naar af. De Ayahuasca zorgt ervoor dat er even in je modder geroerd wordt, maar het echte werk moet je nog steeds zelf doen. Dat heet dan integratie. Als je dat niet doet, zinkt alles weer naar de bodem zoals voorheen.”
“Ik heb wel het gevoel dat dit verblijf in Spanje mij wat geholpen heeft, en dat het een laagje trauma heeft afgeschraapt. Maar ik zal opnieuw een Ayahuasca-ceremonie moeten doen om hier verder mee aan de slag te gaan, omdat er heel veel laagjes trauma zijn bij mij. Het is belangrijk dat ik die verder aanpak, zodat ik ook in mijn praktijk mensen steeds beter kan bijstaan in hun proces.”
(dit artikel verscheen eerder in Psychologies magazine, voorjaar 2024)
コメント