Cultiveer de vriendschap!
Hoe je hechtingsstijl je vriendschappen beïnvloedt
Ontelbare boeken over relaties liggen er in de rekken, maar als het vriendschap betreft is het aanbod schaarser. Geheel ten onrechte, stelt Dr. Marisa Franco, professor aan de University of Maryland, die pleit voor een opwaarderen van vriendschap. In haar boek Platonic (Volwassen vriendschap) koppelt ze talrijke wetenschappelijke inzichten aan echt bruikbare praktische tips voor het aanknopen én behouden van vriendschappen. In de VS werd het inmiddels een bestseller.
“Mijn fascinatie voor vriendschap ontstond toen een erg intense en veelbelovende relatie afliep en ik erg gedesillusioneerd was in de romantische liefde”, vertelt Dr. Marisa Franco. “Ik vond steun bij een groepje vrienden waarmee ik samen yoga deed, mediteerde, las, kookte en zo meer. Ik voelde al heel snel hoe helend dit gevoel van gemeenschap was. En toen vroeg ik me af: waarom denken we nog steeds dat romantische liefde de enige liefde is die ertoe doet? Waarom tellen we vriendschap niet als liefde?”
Haar zoektocht bracht haar onder meer terug naar vriendschappen vóór de achttiende eeuw: “Men trouwde toen veeleer uit praktische overwegingen dan uit liefde. Men ging er zelfs vanuit dat je met iemand van het andere geslacht niet tot een werkelijke diepe verbinding kon komen. Daarvoor zocht men het gezelschap van vrienden, waarmee men knuffelde, waar men smachtende brieven naar schreef en naar verlangde als naar een romantische geliefde. Onder meer door Freud werden die spontane en speelse vriendschapsbanden — vooral tussen mannen — met een stigma beladen en ontstond er een soort ‘homohysterie’. Romantische liefde en seksueel verlangen werden aan elkaar gekoppeld, wat in wezen zeker niet altijd zo hoeft te zijn.”
Vrienden zijn van levensbelang
Op dit moment dienen vriendschappen meestal als aanvulling van onze relatie — als we er een hebben — en ze blijken broodnodig. Marisa Franco: “We hebben een hele gemeenschap nodig om ons heel te voelen. Iedere vriend weerspiegelt een ander aspect van jezelf, het is onmogelijk dit alles bij één iemand te vinden. Dat zag je bijvoorbeeld ook tijdens de lockdowns: zelfs als mensen een partner en een gezin hadden, voelden ze zich eenzaam, er ontbrak iets.”
Hannah Cuppen, de Nederlandse auteur van onder meer het boek Liefdesbang, kan dit bevestigen: “Vriendschappen worden in deze tijd steeds belangrijker, aangezien relaties steeds sneller ophouden. Mannen en vrouwen kennen meer (financiële) autonomie en komen makkelijker alleen te staan. Voor ons welbevinden is ‘ergens bijhoren’ echter heel belangrijk. Zie bijvoorbeeld wat met jongeren is gebeurd door het isolement tijdens de coronaperiode, de depressies schoten de hoogte in. Jongeren konden moeilijk hun identiteit ontwikkelen, verliefd worden, experimenteren. En het online gebeuren kon dit maar ten dele vervangen.”
Ook Marisa Franco beschrijft in haar boek hoe ze na de lockdowns herleeft: “De eenzaamheid werkte als een traag vergif: een afvlakking van mijn vrolijkheid, een gevoel van malaise, van niet helemaal mezelf zijn. Maar zodra het tijd was voor mijn sporadische wandeldates met vrienden zat ik ineens weer vol leven. Warmte, vreugde, betekenis, mijn ziel – het kwam allemaal terug.”
Vervullende vriendschappen brengen ons geluk en welzijn, wellicht meer dan we kunnen vermoeden. In haar boek Growing Young. How Friendship, Optimism, and Kindness Can Help You Live to 100 wijst Marta Zaraska de factoren aan die bijdragen tot een lang leven. Niet de voor de hand liggende zaken als gezond eten en bewegen, blijken het meest belangrijk, maar ‘verbinding’. Een groot sociaal netwerk zou je risico op overlijden met vijfenveertig procent doen afnemen. Marisa Franco bevestigt dat: “Eenzaamheid heeft hetzelfde effect op ons als het roken van vijftien sigaretten per dag. Contact met een vriend stimuleert de aanmaak van het hormoon oxytocine, dat je jong houdt. Vriendschappen redden letterlijk levens. Verbinding is een onzichtbare genezer.”
Vriendschap is een werkwoord
Héél opvallend in het boek van Marisa Franco: ze ziet vriendschap als een werkwoord. Geen sprake van natuurlijke resonantie waarmee we vanuit een soort flow, met een zekere vanzelfsprekendheid, de juiste mensen aantrekken, als we maar een fijne energie uitstralen. Daar gelooft ze niet in. “Misschien is het in Europa anders, maar hier in de VS vergt het uitbouwen van een vriendenkring toch best wat inzet en specifieke skills. Net als een liefdesrelatie gaat een vriendschap meestal niet vanzelf. Als kind zijn er veel meer opportuniteiten aanwezig voor het ontstaan van organische vriendschappen: kinderen zien elkaar vaker in allerlei omgevingen, van school tot hobby, en gaan spontaan in interactie. Maar als volwassene zijn die gelegenheden er minder. Een collega wordt niet meteen een vriend.”
Wanneer ik opwerp dat vrienden maken me makkelijk afgaat, en ik het nooit als een opdracht heb beschouwd, zegt Franco: “Wellicht ben jij veilig gehecht. Dan gaat het natuurlijker, heb je sneller vertrouwen en geloof je vlugger in de goede intenties van mensen.” Hiermee komen we aan de kern van dit boek: hoe je hechtingsstijl niet alleen je relaties maar ook je vriendschappen beïnvloedt. Ze beschrijft de drie meest gekende hechtingsstijlen, gebaseerd op de theorie van de Britse psychiater John Bowlby: de veilige hechting, angstige hechting en vermijdende hechting.
Welke vorm van hechting bij jou meest bepalend is, hangt af van de imprint die je meekreeg in je prille jeugd. Veilig gehechte mensen hadden betrokken ouders die liefdevol voor hen klaarstonden en emotioneel matuur en adequaat reageerden. Ouders van angstig gehechte mensen waren meestal inconsequent: soms reageerden ze empathisch en waren ze beschikbaar, soms ook helemaal niet. Vermijdend gehechte mensen hadden ouders die praktisch en financieel de nodige zorgen gaven, maar emotioneel helemaal afwezig en afstandelijk waren.
Een voorbeeld: een vriendin laat een hele tijd niks van zich horen. Veilig gehechte mensen zullen denken: “Allicht heeft ze het zeer druk”. Angstig gehechte mensen zullen eerder zichzelf en de situatie in vraag stellen, en zichzelf als oorzaak zien van de stilte: “Waar ging ik in de fout?”. Vermijders dan weer zullen weinig voelen bij de afwezigheid van die vriendin; ze willen vooral geen (emotioneel) gedoe.
Marisa Franco: “Angstig gehechte mensen hebben meer last van verlatingsangst. Ze zijn ook vaak aardig tegen andere mensen omdat ze zo hopen liefde terug te krijgen. Ze hebben veel bevestiging en erkenning nodig. Veilige gehechten daarentegen doen gewoon aardig omdat ze echt om andere mensen geven. Maar je hechtingsstijl is niet statisch en kan evolueren doorheen je leven. Hoe meer je erin slaagt duurzame vriendschapsrelaties op te bouwen, hoe zelfzekerder je hierin ook wordt. Net als ik zijn de meeste mensen niet honderd procent veilige of onveilige gehechten; op sommige momenten voelen we ons veilig en op andere onveilig. Groeien is jezelf steeds meer richting een veilige hechtingsstijl buigen, ook al is voor sommigen een totaal gevoel van veiligheid nooit mogelijk.”
Liefde verdienen?
Volgens onderzoeken zou 40-50% van de mensen onveilig gehecht zijn (dat is hetzij angstig, hetzij vermijdend). Dat is best veel, als je weet hoezeer het onze aanpak in relaties en vriendschappen bepaalt. Reden te meer om hier voor jezelf meer zicht op te krijgen. Een geweldige hulp hierbij blijkt voor velen het boek van Hannah Cuppen, Liefdesbang. Ze beschrijft hierin vooral de aantrekkingskracht en dynamiek tussen angstig gehechten en vermijdend gehechten, of in haar terminologie: mensen met verlatingsangst en mensen met bindingsangst.
Hannah Cuppen: “Dit geldt niet enkel voor een partnerrelatie, maar voor elke soort relatie, ook met je vrienden, kinderen, collega’s enzovoort. Uiteraard speelt de angstdynamiek het sterkst binnen relaties, je partner spiegelt je het meest. In vriendschappen is dat meestal minder heftig, maar desalniettemin aanwezig. Een voorbeeld uit mijn praktijk: een studente zit op kot met een vriendin met wie het niet zo goed gaat. Deze vriendin eist haar helemaal op en klampt zich aan haar vast. Ze wil continu afspreken, bellen, samen sporten etc. De vriendin voelt zich snel afgewezen en doet moeilijk als ze met iemand anders afspreekt. Hier zien we de verlatingsangst (in de termen van Marisa Franco: angstige hechting, nvdr) aan het werk. De studente krijgt het benauwd van zoveel eisen, en ontwikkelt hierdoor zelfs lichamelijke klachten. Ze houdt steeds meer afstand en schiet in een soort bindingsangst (of de vermijdende hechtingsstijl). De betrokkenheid die gevraagd wordt, is veel te groot voor een vriendschap.”
Bindingsangst en verlatingsangst kunnen elkaar afwisselen. Wie verlatingsangst heeft, heeft meestal ook iets van bindingsangst in zich, en vice versa. Cuppen: “De positie kan wisselen naargelang de relatie. Iemand kan bij een vriend bindingsangst vertonen en bij een collega verlatingsangst, bijvoorbeeld. Het is steeds afhankelijk van de specifieke dynamiek tussen twee mensen.” Ook Marisa Franco spreekt over die ongezonde combi van angstig gehechten en vermijders: “Angstig gehechte mensen zijn meer geneigd om te pleasen, ze doen sympathiek en soms zelfs onderdanig uit een ‘threat response’. Iets diep in hen is ervan overtuigd dat ze liefde moeten verdienen en de vermijder bij uitstek – met zijn emotionele afstandelijkheid – lokt dit uit bij hen. Iemand die veilig gehecht is zal daarentegen denken: ik verdien je vriendschap of liefde sowieso!”
Geven en nemen
Allemaal goed en wel zul je denken: ik zit nu met die hechtingsstijl, maar wat kan ik eraan doen? Hoe kan ik mijn vriendschappen beter en anders aanpakken? In haar boek beschrijft Marisa Franco de zes pijlers die volgens haar belangrijk zijn om vrienden te maken én te behouden. Te beginnen met: ‘initiatief nemen’. Voor angstig gehechte mensen is dit niet evident, zij zullen het moeilijker hebben om bijvoorbeeld op een feestje op onbekenden af te stappen, het vergt meer moed dan voor veilig gehechten die zich vlot mengen met nieuwe contacten. Het tweede aspect ‘kwetsbaarheid tonen’ is dan weer iets wat vooral voor de vermijders niet evident is, omdat ze hun ware gevoelens liefst van al goed verstoppen. Een angstig gehechte heeft het daar minder moeilijk mee, maar kan erin overdrijven en overgaan tot ‘oversharing’, wat een eerder krampachtige manier is om verbinding te zoeken.
Misschien het mooiste hoofdstuk in het boek van Marisa Franco (ook haar eigen favoriete hoofdstuk blijkbaar) is dat over ‘authentiek zijn’. Ze beschrijft dit op een grondige en genuanceerde manier, in de zin dat authenticiteit niet zomaar betekent je ongefilterde zelf over anderen uitstorten — het is vooral mindful afwegen hoe je jezelf oprecht in de relatie plaatst, en dat kun je natuurlijk het best als je veilig gehecht bent. Franco: “Authentiek kun je niet zijn als je oordeel voelt of vijandigheid. Je veilig voelen is een voorwaarde om je meest authentieke zelf tot bloei te laten komen.”
Daarnaast noemt Franco nog zaken als ‘constructief kunnen omgaan met conflicten’, ‘je gul opstellen’ en ‘genegenheid durven te uiten’. Dat sluit aan bij wat ook Hannah Cuppen belangrijk vindt in een vriendschap: “Er moet een soort balans zijn tussen geven en ontvangen. Het kan natuurlijk tijdelijk uit balans zijn als bijvoorbeeld iemand ziek is, maar het mag geen permanente afhankelijkheidsrelatie zijn. Als je degene bent die altijd luistert, maar naar wie nooit geluisterd wordt, zal dit op termijn wrok oproepen. Of iemand die jou steeds nodig heeft, maar zelf niks van ondersteuning biedt. Het is belangrijk je op elkaar af te stemmen en je ook beiden kwetsbaar te durven opstellen, anders mis je veiligheid. Wederkerigheid en gelijkwaardigheid creëren diepgang en intimiteit in vriendschappen.”
Hannah Cuppen en Marisa Franco bieden via hun boeken alvast genoeg tools om bewuster te bouwen aan vriendschapsrelaties. En dat is ook nodig, zo blijkt, want sinds 2012, de komst van social media, is de eenzaamheid onder de bevolking enorm toegenomen. Het aantal van onze vriendschappen is lager dan vroeger en ook de kwaliteit boet vaak in. “Echter”, zegt Marisa Franco, “social media kunnen ook ingezet worden om onze vriendschappen te versterken. Zorg vooral dat het eindeloze scrollen geen vervanging wordt van je sociale leven, maar een aanvulling erop. Zet je smartphone bewust in, en kies hier ook voor face-to-face contact met anderen, dat bevordert de wederzijdse empathie.”
Volwassen Vriendschap, Marisa Franco, Volt, 2022
Liefdesbang, Hannah Cuppen, AnkhHermes, 2014
WAT IS JOUW HECHTINGSSTIJL?
1. Veilige hechting. Je gelooft dat je de liefde waard bent en vertrouwt erop die van anderen te krijgen. Deze onbewuste overtuiging is een uitgangspunt in al je relaties, waardoor je mensen het voordeel van de twijfel geeft, je openstelt, anderen steunt, ervan uitgaat dat je aardig gevonden wordt en intimiteit opbouwt.
2. Angstige hechting. Je gaat ervan uit dat je in de steek gelaten wordt. Om dat te voorkomen klamp je je aan anderen vast, cijfer je jezelf weg of stort je je veel te haastig in de intimiteit. (ook wel: verlatingsangst)
3. Vermijdende hechting. Ook jij bent bang om in de steek gelaten te worden. Maar in plaats van je vast te klampen om dat te voorkomen, hou je anderen op afstand. Intimiteit wil zeggen dat iemand je pijn kan doen en daarom duw je mensen weg, schuw je kwetsbaarheid en beëindig je relaties onnodig snel. (ook wel: bindingsangst)
(Bron: Volwassen Vriendschap Marisa Franco)
HOE VRIENDEN MAKEN EN BEHOUDEN?
1. Neem initiatief. Zoek situaties op waarin ruimte is voor herhaaldelijke ongeplande interactie en gedeelde kwetsbaarheid. Durf mensen aan te spreken. Ga er hierbij van uit dat ze je mogen.
2. Toon kwetsbaarheid. Durf je als eerste kwetsbaar op te stellen, maar deel ook niet te veel. Oversharen kan mensen wegjagen. Kies zorgvuldig bij wie je kwetsbaar bent, en durf hierbij ook je lichaam te laten spreken. Als je tranen in de ogen krijgt is dat niet erg.
3. Wees authentiek. We zijn het meest authentiek in een veilige omgeving. Het is wie we zijn achter onze verdedigingsmechanismes. We tonen onze compassievolle en empathische aard, focussen vooral op de ander en gaan bewust om met onze eigen triggers.
4. Ga constructief om met boosheid. Conflicten zijn normaal in vriendschappen. Als je de vriendschap wil behouden is het best om je onvrede bespreekbaar te maken. Doe dat best op een niet beschuldigende manier en vraag ook het perspectief van je vriend of vriendin.
5. Stel je gul op. Stuur een kaartje, bak iets lekkers of help ze aan nuttige informatie of contacten. Wees gul omdat je echt van iemand houdt en dat wil tonen, niet omdat je wil pleasen of iets terugverlangt.
6. Uit genegenheid. Geef een vriend of vriendin eens een compliment, begroet ze warm en zeg hen hoe belangrijk ze voor je zijn. Genegenheid uiten hoeft zich niet te beperken tot romantische relaties.
(Bron: Volwassen Vriendschap Marisa Franco)
(deze tekst van Annelies Vanbelle verscheen eerst in Psychologies magazine, winter 2022)