Verscholen tussen de Ardeense bossen, en op de snijlijn van Han-sur-Lesse, Dinant en Marche-en-Famenne ligt Chevetogne. Het dorp herbergt een populair recreatiedomein en een veel minder bekend stilteoord: het Monastère de Chevetogne. Een benedictijnenklooster waar 26 monniken leven in een oecumenische geest.
Aan weerszijden van het klooster bevindt zich een kerk: links een katholieke met Latijnse ritus, rechts een orthodoxe met Byzantijnse ritus. Van zes uur ’s ochtends tot negen uur ’s avonds heb je er op gezette tijden een dienst, telkens in de twee kerken tegelijk. De laatste dienst of Completen in de orthodoxe kerk is fenomenaal schoon: intredende schemering, kleurige iconen, kaarslicht in de kerk, en hierbij een intieme, ingetogen Maria-hymne van de monniken, die knielen in een kring. Wie het meemaakte neemt makkelijk de woorden hemels en mystiek in de mond. Hun gezangen zijn legendarisch en meermaals op cd gezet, hun wierook evenzeer. Die wordt vervaardigd volgens een zelf verzonnen procedé en geëxporteerd over de hele wereld.
Into great silence
De non die het gasthuis bestiert is het warmbloedigste wezen dat je al hebt ontmoet. Er zijn zelfs knappe monniken met pretlichtjes in de ogen. Hier is het ruimdenkendheid troef. Tijdens het eten wordt er voorgelezen over de islam of het boeddhisme. Rustzoekers van heinde en verre stromen er toe, vaak uit Rusland en Polen, omdat de orthodoxe ritus hen genegen is. Maar ook westerlingen meren er steeds meer aan. De laatste keer dat ik er was zelfs opvallend veel jonge mensen. Twintigers, dertigers, veertigers, niet eens zo gelovig. Sommigen eigenlijk helemaal niet. Voor meerdere dagen of weken verkiezen zij het gestructureerde kloosterleven boven een hippe vakantie op Ibiza. Ze geven zich net als de monniken over aan een uitgesponnen stilte, vaak in totaal contrast met hun voortrazende leven thuis. In het gastenhuis verloopt immers alles op fluistertoon, en tijdens de maaltijden mag geen woord worden gesproken.
Chevetogne is een religieuze bezinningsplek, maar het heeft niets weg van het versmachtende keurslijf dat wij associëren met een klassiek kloosterleven. Het publiek is hier heel divers. Topmanagers met een burn-out. Een avontuurlijke vader met kind. Zoekende, gescheiden dametjes op leeftijd. Een stijlvol jong koppel met boeddhistische sympathieën. Schrijvers die hun focus zoeken. Muzikanten die vooral komen voor de gezangen. Ook Willem Vermandere schijnt zich hier af en toe te verschansen. Man, vrouw, jong, oud, gelovig of niet, met om het even welk levensverhaal of nationaliteit: ze zijn hier welkom en schuiven samen aan tafel. Er wordt niets gevraagd, niets verwacht en niets opgelegd. De gastvrijheid is er vanzelfsprekend, en het ritmische leven helend voor velen. Zo’n interimbestaan als recluse is de beste methode om je hoofd in sneltreinvaart helemaal leeg te maken.
Religieus reveil
Frédéric Caulier (39), godsdienstleerkracht, komt elk jaar met een groep laatstejaarsstudenten middelbaar naar Chevetogne. “Tien jaar geleden kregen wij met moeite tien leerlingen mee op retraite. Nu zijn dat er elk jaar 40 à 50. Een spectaculaire stijging dus. Jongeren kennen de wereld van de abdijen en de kloosters niet, maar telkens weer valt hun mond open van verbazing over de openheid van de monniken hier. Met de stilte hebben ze het aanvankelijk moeilijk, maar al snel ontdekken ze haar kracht. Sommige leerlingen die zichzelf ongelovig noemen, krijgen in de byzantijnse liturgie tranen in de ogen. De intensiteit van de dingen daar is best wel sexy. Van Chevetogne zou ik daarom zeggen: ‘Hey man, this is New York!”
Die hernieuwde hang naar religie is iets wat al een tijdje broeit in onze samenleving. Alain De Botton schreef in ‘Religie voor atheïsten’ al hoe bepaalde aspecten uit de religie troostend en richtinggevend kunnen zijn voor de hedendaagse, sceptische mens. Ook Michel Houellebecq betoogt in ‘Soumission’ hoe we in deze onttoverde wereld eigenlijk niet zonder religie kunnen. Hij zegt: ‘Elke keer als ik naar een begrafenis ga, dan voel ik dat het atheïsme in onze samenleving ondraaglijk is geworden.’ Bart Demyttenaere gaat in zijn recente boek ‘Tussen de regels: achter de muren van een slotklooster‘ nog een stap verder. Hij vraagt zich af: schuilt er een monnik in elk van ons? En ook: wat kunnen gewone stervelingen van een kloosterling leren?
Volgens Frédéric Caulier is dat heel wat: “Zo’n stilteverblijf zorgt ervoor dat je alles veel intenser gaat ervaren. De hele werkelijkheid krijgt een ander cachet. Je eten smaakt beter, de wijn die je drinkt is lekkerder. Je leert puur naar de mensen te kijken, zonder ermee te praten. Alles krijgt een diepere dimensie. In de orthodoxe ritus wordt je hele lichaam aangeraakt, het is erg zintuiglijk. De gezangen strelen je oor, de wierook bedwelmt je neus. De paters hier kunnen ook prachtige dingen vertellen over spiritualiteit. Ik weet dat mijn echte roeping thuis bij mijn gezin is, maar ik geniet er toch van om hier even alleen te zijn, me op te laden terwijl ik een heel gelukkig leven heb. Tja, Chevetogne, dat is voor mij even voorproeven van het paradijs. Hier is alles zuiver, en oprecht.”
God is niet dood
Door de drukte van ons huidige bestaan is er een groeiend verlangen naar die zuiverheid, stilte en spiritualiteit. Stiltegebieden en -plekken rijzen als paddenstoelen uit de grond, er was dit voorjaar het Vlaamse project ‘30 dagen stilte’, de sociaal-culturele beweging Waerbeke zet zich volop in voor meer stilte, en binnenkort vindt in Gent zelfs ‘MUTE’ plaats, een kunstenfestival in stilte. Het succes van meditatie, yoga, zingevingsbladen en schrijvers als Paulo Coelho en Eckhart Tolle zijn andere symptomen van deze ontwikkeling.
Waar de vorige generatie nog prat ging op zijn bedongen atheïsme, leeft nu veel meer het gevoel dat er iets ontbreekt. Monique Samuel, politicoloog, opiniemaker en auteur van onder meer ‘Dagboek van een zoekend christen’ verwoordt het zo: “Er is in deze tijden van meervoudige crisissen (politiek, milieu, economisch, sociaal) een nieuwe ruimte en interesse, ja zelfs een behoefte aan spiritualiteit ontstaan. De jonge generatie twintigers en dertigers kennen de haat niet waarmee onze (groot)ouders vaak de kerk hebben verlaten. Zij zijn in het ergste geval onverschillig, maar veel vaker geïnteresseerd.”
Ook Elisa D’Haene (26), pianiste en hoogzwanger, komt af en toe rust zoeken in Chevetogne: “Ik ben een jaar op reis geweest, en Chevetogne was voor mij het sluitstuk. Ik wou even weg uit een leven vol stress, waar alles rond geld verdienen en presteren draait. Hier in het klooster ervaar ik een enorme openheid. Er wordt niet geoordeeld, terwijl dat in de gewone maatschappij vaak wel gebeurt. In de byzantijnse liturgie word ik geraakt tot in het diepste van mijn hart. Nu ik een kindje verwacht is dat gevoel nog heftiger. Het is een inspirerende plek met een hele mooie energie. Het opent iets in mensen. Ik ben ook veel bezig met yoga en meditatie. In essentie komt het in elke religie eigenlijk op hetzelfde neer: rust vinden in de stilte, ‘zijn’ in plaats van steeds maar ‘doen’. Of ik gelovig ben? Dat is geen eenvoudige vraag. Ik hecht alleszins veel belang aan tradities en rituelen. Wat zouden we doen mochten die wegvallen?” ”
We mogen allemaal wel fier zijn op onze seculiere samenleving, maar standhouden in de maalstroom van de 21e-eeuwse ratrace is geen evidentie. Zonder ijkpunten zijn velen een zwalpend schip. Religie bood en biedt antwoorden, smeedt banden, verbindt mensen. Het geeft ons puur biologische bestaan een symbolische dimensie. Dat verklaart het succes van plekken als Chevetogne. Er wordt een essentie aangeraakt, een sereniteit aangereikt die we gaandeweg zijn kwijtgeraakt. Men kan nog zo keihard roepen dat God dood is, voor wie in Chevetogne is geweest, is dat geen uitgemaakte zaak.
Dit artikel verscheen eerder in De Standaard.
· ‘Tussen de regels: achter de muren van een slotklooster’, Bart Demyttenaere, Davidsfonds (2015)
· ‘Onderworpen’, Michel Houellebecq, Singel Uitgeverijen (2015)
· ‘Religie voor atheïsten’, Alain De Botton, Atlas (2011)
· ‘Dagboek van een zoekend christen’, Monique Samuel, Ark Media (2012) www.moniquesamuel.nl
· ‘100 X ABDIJEN, KLOOSTERS EN BEZINNINGSCENTRA’, Harald van Gils, Lannoo (2011)
Foto © Christophor Pawliw
Comments